Ajax in de Europa Cup: Een UEFA Cup vol mayonaise

Negen keer stond Ajax in de eindstrijd van een Europees voetbaltoernooi. Drie keer, waaronder de eerste en de laatste keer, ging het mis. ELF Voetbal duikt in de historie van de Ajax-finales. In deel 7 van deze reeks: 1992. Tegenwoordig is Freek de Jonge niet alleen een gerespecteerd artiest, maar vooral iemand die opkomt voor de aardbevingsslachtoffers van Groningen. Dat hij er persoonlijk bijna verantwoordelijk voor was dat Ajax in 1991 eigenlijk niet eens aan het (gewonnen) toernooi om de UEFA Cup had mogen deelnemen, lijkt door het grote publiek vergeten! Even terug naar 27 september 1989, de dag van wat later 'het staafincident' is gaan heten. Een paar maanden na de finale van Straatsburg was Ajax in de eerste ronde van het UEFA Cup-toernooi uitgeschakeld door Sporting Portugal. En een jaar later dreigde hetzelfde te gebeuren, dit keer met Austria Wien als tegenstander. Nadat de Amsterdammers in Wenen met 1-0 hadden verloren, stond er na negentig minuten spelen eenzelfde score (maar dan in Amsterdams voordeel; goal Jan Wouters) in De Meer op het scorebord en moest er verlengd worden. De sfeer in het stadion was toen al uiterst verhit en dat was grotendeels de schuld van cabaretier Freek de Jonge die, ideetje van Ajax-voorzitter Michael van Praag, als gast-stadionspeaker optrad maar in die rol zijn verantwoordelijkheid niet kende. Oostenrijk was in het begin van de jaren '90 negatief in het nieuws gekomen door het oorlogsverleden van de Oostenrijkse president Kurt Waldheim, die in opspraak was geraakt en door de beroemde Nazi-jager Wiesenthal werd aangeklaagd. Toen De Jonge tijdens de tweede helft tot twee keer toe omriep: "Hallo, Hallo. Herr Waldheim soll Herr Wiesenthal anrufen", explodeerde het stadion. Niet van vreugde, maar van grimmigheid. Een gelijkmaker van Hannes Pleva in de 98ste minuut was de druppel, die de volle emmer volledig deed overlopen. Onder het geroep van "Nazi's! Nazi's!"werden vanuit Vak F allerlei voorwerpen op het veld gegooid, waaronder een ijzeren staaf, geworpen door de zeventienjarige Ajax-fan Gerald M., die de Oostenrijkse keeper Franz Wohlfahrt in de rug trof. Uiteraard werd de wedstrijd gestaakt. De UEFA bepaalde later dat de ontmoeting een reglementaire 0-3 uitslag kreeg en ook dat Ajax twee seizoenen lang geen Europees voetbal mocht spelen. Nadat Ajax had geprotesteerd tegen de zwaarte van de straf liet de Commissie voor Beroep het laakbare gedrag van Freek de Jonge bij haar beslissing meewegen en bracht de straf terug tot een schorsing van één seizoen. Zodoende mocht Ajax in 1991/92 toch aan het, later gewonnen, UEFA Cup-toernooi deelnemen. Het staafincident had nog een tweede gevolg. Het Ajax-bestuur werd er nog eens door overtuigd dat De Meer verouderd was en dat verhuizing naar, wat later de ArenA zou worden, noodzakelijk was. Uri Coronel later in De Volkskrant: "Als we niet waren verhuisd, hadden we niet meer bestaan." In de eerste drie rondes op weg naar die latere bekerwinst speelde Ajax niet één keer in Amsterdam. Sterker nog, zelfs niet in Nederland. De schorsing voor het seizoen 1991/92 was dan wel opgeheven door de UEFA, er was een nieuwe straf voor in de plaats gekomen. Ajax moest drie wedstrijden spelen in een stadion honderd kilometer buiten Amsterdam. Ajax koos voor het Rheinstadion van Düsseldorf. Op 18 september waren zeventienduizend toeschouwers komen kijken naar een met 3-0 gewonnen wedstrijd tegen het Zweedse Örebro SK. Op de bank bij Ajax zat toen nog Leo Beenhakker, die vlak daarna werd weggelokt door Real Madrid. Zijn opvolger werd assistent Louis van Gaal. In zijn biografie schrijft hij: "Werd ik bij penningmeester Arie van Os thuis ontboden. Daar zaten ze. Het hele bestuur. En ik was helemaal alleen. Toen heb ik die zaterdagmiddag mijn zaken geregeld, mijn functieomschrijving, mijn salaris, alles. Als hoofdtrainer van Ajax ging ik ineens het dubbele verdienen, dus 375 duizend gulden. (..) Ik had één eis. Ik wilde een contract voor drie jaar en niet voor één jaar (…) Ik wilde kunnen opbouwen. Het werd in één uur geregeld." Het is waarschijnlijk het nuttigste uur geweest in de hele historie van Ajax, want ontegenzeggelijk begon Ajax, met Louis van Gaal op de bank, aan een nieuwe glorieperiode met drie Europese finales en een gewonnen Wereldbeker als absolute hoogtepunten. Op de inmiddels van hem zo bekende voortvarende wijze ging van Gaal aan de slag. Op 2 oktober won hij, met een andere opstelling en een nieuwe tactiek, in Zweden zijn eerste Europese wedstrijd: 0-1 (goal Aron Winter). Zo begon hij aan een razendsnelle opmars door Europa, daarbij een beetje geholpen door een voor Ajax gunstige loting. Van zowel Rot Weiss Erfurt (in de verdwijnende DDR als derde geëindigd, maar na het samensmelten van de twee Duitslanden in de Tweede Bundesliga terechtgekomen) als de Spaanse middenmoter Osasuna werd zowel uit als thuis gewonnen. Dat was overigens voor het kritische Ajax-publiek nog geen enkele reden om Van Gaal op de schouders te nemen. In